لعن و تبری چیست؟

«لعن» در لغت به معنای طرد و دور کردن است و اگر گفته می شود «خدای تعالی شیطان را لعن کرد» بدین معناست که او را از جوار رحمت خود دور کرد و یا اگر گفته می شود «خداوند متعال فلانی را لعنت کند» یعنی عذاب و عقوبت خود را بر او نازل کند و او را از رحمت خود محروم نماید و غضب خود را شامل او سازد. 

«تبرّی» هم عبارتست از: 

1-اعتقاد به اینکه دشمنان و مخالفان اهل البیت علیهم السلام منحرف و گمراه می باشند.

2-نارضایتی قلبی و درونی از دشمنان و مخالفان اهل البیت علیهم السلام

3-اظهار جدایی و دوری نمودن از آنان در گفتار.

4-اعلام و اعلان بیزاری در عمل از راه و رسم و آیین و مذهب دشمنان و مخالفان اهل البیت علیهم السلام.

لازم به تذکّر است که: «تبرّی» همانند «تولّی» از ضروریات دین و از واجبات الهی می باشد. و این دو امر (افعال تبرّی و تولّی) همانند سایر تکالیف الهی به مکلّف تعلّق دارد، واجب است که «تولّی» و «تبرّی» در اعمال شیعۀ مکلّف جای داشته باشد و نیز «تقلید» در این دو امر جایز نمی باشد بلکه بر هر شیعۀ مکلّفی واجب است که به این دو امر از روی ادلّۀ قطعیّه و از روی ادلّۀ نقلیّۀ شرعیۀ معتقد گردد. چنانچه علمای اعلام شیعه رضوان الله تعالی علیهم در کتب عقائدی این مطلب را بیان نموده اند. 

2-آیا در قرآن کریم واژۀ «لعن» استعمال شده است؟ و قرآن کریم چه کسانی را مستوجب لعن معرفی می کند؟ 

مادۀ «لعن» در قرآن کریم 41 مرتبه بکار رفته است که در آن کافران، ظالمان، منافقان، آزاردهندگان پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و ...مورد لعن واقع شده اند. از جمله:

«فلعنة الله علی الکافرین»1 پس لعنت خدا بر کافران باد.

«ألا لعنة الله علی الظالمین»2 آگاه باشید لعنت خدا بر ستمکاران است.

«اولئک یلعنهم الله و یلعنهم اللاعنون» 3 آنانند (منافقان) که خدا و لعنت کنندگان آنان را لعنت می کنند.

«إنّ الذین یُؤذون الله و رسوله الله فی الدنیا و الاخرة ...»4 کسانی که خدا و رسولش را اذیت می کنند خداوند آنها را در دنیا و آخرت لعنت می کند....

طبقه همین آیۀ شریفه (احزاب 57) فلانی و فلانی مستوجب لعن می باشند زیرا علاوه بر کتب خاصّه خود عامّه از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم روایت کرده اند که حضرت فرمودند:

«فاطمة بضعة منّی، من آذاها آذانی و من آذانی فقد آذی الله».5

یعنی: «فاطمه علیها السلام پارۀ تن من است. هرکس او را اذیّت کند مرا اذیت نموده و هر کس مرا بیازارد خدا را آزرده است». 

و از متواترات و مسلّمات نزد خاصّه و عامّه می باشد که آن دو حرمت رسول خدا صلی الله علیه و اله و سلم را نگاه نداشتند و حضرت زهرا علیها را به قدری آزار و اذیّت نمودند که آن حضرت خطاب به آن دو ملعون فرمودند: 

«انی اشهد الله و ملائکته أنَّکما أسخطتمانی و لَئن لقیتُ النبی صلی الله علیه و آله و سلم لأشکُوَنَّکُما الیه».6 

یعنی: «خدا و ملائکه اش را شاهد می گیرم که شما دو نفر مرا به خشم آوردید و رضایت مرا جلب نکردید و اگر پیامبر صلی الله علیه و آله را ملاقات نمایم هر آینه شکایت شما دو نفر را به وی خواهم نمود.» 

و از این روایات استفاده می شود که طبق نقل تواریخ شیعه و سنّی حضرت فاطمه سلام الله علیها با خشم و غضب از آن دو ملعون به شهادت رسیدند.

جالب توجّه است که تعدادی از علمای بزرگ عامّه نیز به این نارضایتی حضرت صدیقۀ طاهره علیها السلام تصریح نموده اند که ما در اینجا فقط به بعضی از آنها اشاره می کنیم: 

1-از ابن ابی الحدید معتزلی نقل می کنند: 

«إنّ فاطمه علیها السلام ماتت و هی واجدةً علی أبی بکر و عمر».7

یعنی: «به درستی که فاطمه علیها السلام از دنیا رفت در حالی که سخت از ابوبکر و عمر (لعنة الله علیهما) عضبناک بود.» 

2-محمّد بن اسماعیل بخاری در کتاب خود – که به زعم عامّه از معتبرترین منابع حدیثی محسوب می شود – نقل می کند:

«فغضِبت فاطمةُ بنتُ رسولِ اللهِ فَهَجَرت أبابکرٍ فلم تَزَل مهاجرته حتّی تُوُفِّیَت....»8

یعنی: «فاطمه دختر رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم بر ابوبکر خشم گرفت و با او قطع رابطه نمود و این قهر و غضب وی با ابوبکر پیوسته استمرار یافت تا از دنیا رفت». 

3-همچنین بخاری نقل می کند: «...فَوَجَدَت فاطمة علی أبی بکر فی ذلک فهجرتهُ فَلَم تُکَلِّمه حتّی تُوُفیَّت....فلمّا تُوُفیت دفنها زوجها علیّ لیلاً وَ لَم یُؤذن بها أبابکر و صلّی علیها...»9

یعنی: «فاطمه علیها السلام بر ابوبکر غضب نمود و با او قطع رابطه کرد و تا زمانی که زنده بود با ابوبکر سخن نگفت... هنگامی که از دنیا رفت، شوهرش علی علیه السلام وی را شبانه دفن کرد و به ابوبکر خبر نداد و خودش بر جنازۀ وی نماز خواند...» 

شیعه به تولّی اَر مُسلَّم گردد                            با رکن تبرّی است که محکم گردد 

یافاطمه! لعن قاتلت روزی ماست                       یا رب نکند که رزق ما کم گردد  

-------------------------------------------------------------------------------

(۱)مصباح کفعمی ج2 ص533 – بحارالانوار ج50ص335

(2)مسارالشیعه ص28-29

(3) روایت معتبر محمد بن حسین: کمال الدین شیخ صدوق ج2ص473 و بحارالانوار ج50ص331 و روایت ابو سهل: الغیبة شیخ طوسی ص273 و بحارالانوار ج52ص16

(4) بحارالانوار ج44ص287

(5) اشاره به آن جائی که حضرت زهرا سلام الله علیها موقعی که عمر نامه فدک را پاره کرد. فرمودند خدا شکمت را پاره کند.

(6) زادالمعاد علامه مجلسی باب ۸ص۳۲۵ و زوائد الفوائد  از علی بن علی بن طاووس. باب ربیع الاول و بحارالانوار جلد ۳۱ ص۱۲۰.

(7) بحارالانوار ج31ص129

(8) بحارالانوار ج31ص132

(9) جواهر الکلام ج 5 ص 43- 44

سیره اهل بیت علیهم السلام در تبرّی

در این اصل اساسی و ضروری دین مبین اسلام یعنی «تبرّی» نیز مانند سایر مسائل دینی باید به پیشوایان معصوم اقتدا نموده و سیره و روش آمان را در تبرّی جویا شد.

1) قال رسول الله صلّی الله علیه و آله و سلّم:«مَن تَأَثَّمَ اَن یَلعَنَ مَن لَعَنَهُ اللهُ فَعَلَیهِ لَعنَةٌ اللهِ.» (هر کس از لعن کردن کسی که خدا او را لعنت کرده خودداری کند پس بر خود او لعنت خدا باد.)[1]

2) قال امیرالمومنین علیه السلام:«لََعَنَ اللهُ اِبنَ الخَطّاب! فَلَولاهُ مَا زنَی اِلاّ شَقیٌّ اَو شَقیَّةٌ.» (خدا لعنت کند ابن خطّاب را ! اگر او نبود هیچ کس مرتکب زنا نمی شد مگر مرد و زن شقی.)[2]

3) قالت فاطمة الزهرا علیها السلام: «وَ الله لَاَدعُوَنَّ الله عَلَیکَ فی کُلِّ صَلاةٍ اُصَلّیها» (حضرت فاطمه سلام الله علیها خطاب به ابوبکر فرمودند: به خدا قسم در هر نمازی که می خوانم، تو را نفرین می کنم.)[3]

4)قال الامام علی بن الحسین علیه السلام: «عَلَیهِما لَعائِنُ الله کُلّها کانا وَ اللهِ کافِرَینِ مُشرِکَینِ بِاللهِ العَظیم» (همه لعنت های خدا بر آن دو باد، به خدا قسم آن دو کافر و مشرک به خدای بزرگ بودند.)[4]

5) قال الصّادق علیه السلام: «مَن شَکَّ فی کُفرِ اَعدائِنا و الظّالِمینَ لَنا فَهُوَ کافِرٌ.» (کسی که شک کند در کفر دشمنان ما و کسانی که به ما ظلم کردند، کافر است.)[5]

6)عن الحسین بن ثُویر و ابی سُلمة السِراج قالا: «سَمِعنا اباعبدالله علیه السلام و هُوَ یَلعَنُ فی دُبُرِ کُلَّ صَلاةٍ مَکتوبَظٍ اَربَعَةً مِن الرِّجال و اَربَعَةً مِن النِّساء: فَلانٌ و فَلانٌ و فَلانٌ و مُعاویة – و یُسَمّیهم- و فُلانَةٌ و فُلانَةٌ و هِند و اُمّ الحَکَم اُختُ مُعاویة.» (حسین بن ثویر و ابی سلمه سراج می گویند: از امام صادق علیه الیلام شنیدیم که بعد از هر نماز واجب چهار مرد و چهار زن را لعنت می کرد: فلان (ابابکر) و فلان (عمر) و فلان (عثمان) و معاویه –و امام صادق علیه السلام اسم آنها را می بردند- و فلانه (عایشه) و فلانه (حفصه) و هنده و امّ حکم خواهر معاویه.)[6]

---

1. الایقاد (شاه عبدالعظیمی)، ص50 و رجال الکشی مع تعلیقاته المیرداماد، ج2، ص811، رقم1012 و بحارالانوار، ج52، ص386، ح201

2. الامامة و السیاسة، ص20

3. بصائر الدّرجات، ص269

4. بحارالانوار، ج7، ص18

5. وسائل الشیعه، خ18، ص561

[6] کافی، ج3، ص342

اثبات لعن

خداوند در قرآن می فرماید: «إنَّ الَّذینَ یُؤذُونَ اللهَ و رَسُولَهُ لَعَنَهُمُ اللهُ فِی الدُّنیا و الآخِرَةِ و اَعَدَّ لَهُم عَذاباً مُهیناً» (هر کس خدا و پیامبر را اذیت کند خدا آنها را در دنیا و آخرت لعنت می کند و عذابی خوار کننده برای ایشان مهیا ساخته است.)[1]

با در نظر گرفتن این حدیث متواتر نبوی به نقل از کتب معتبر شیعه و اهل سنّت که پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم فرمودند: «فَاطِمَةُ بَضعَةٌ مِنِّی مَن آذاهها فَقَد آذانی و مَن آذانی فَقَد آذَی اللهَ» (فاطمه پاره تن من است، هر کس او را اذیت کند مرا آزرده و هرکی مرا آزار دهد خدا را آزرده است.)[2]

و نیز با در نظر گرفتن این حدیث: عن عُمر بن خطّاب قال: قالَ رسول الله صلّی الله علیه و آله و سلّم: «اِحفَظونی فی عِترَتی و ذُرِیَّتی فَمَن حَفِظَنی فیهم حَفَظَهُ الله «اَلا لَعنَةُ الله عَلَی مَن آذانی فِیهِم» ثلاثاً»[3] (عمربن خطّاب «لعنة لله علیه» گفت: پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم فرمودند: حرمت مرا در عترت و ذریّه ام حفظ کنید، هرکس حرمت مرا در آنان حفظ بدارد، خدا او را حفظ کند و بدانید لعنت خدا بر کسی که مرا در مورد آنان آزار دهد و اذیّت نماید و سه بار این کلام را تکرار نمودند.)

و با توجه به این که حضرت زهرا سلام الله علیها فرمودند: «فَوَ الله لَقَد آذَیتُمانی»[4] (پس به خدا سوگند این دو نفر (عمر و ابابکر) مرا اذیّت کردند) و این که ابن ابی الحدید می گوید: « حضرت فاطمه سلام الله علیها از دنیا رفتند در حالی که از عمر و ابابکر سخت غضبناک بودند»[5]

بنابراین این دو نفر (عمر و ابابکر) حضرت فاطمه سلام الله علیها را اذیّت کردند و به تبع آن طبق حدیث متواتر نبوی و دومین حدیث مذکور، خدا و پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم را آزردند و و طبق آیه قرآن خدا آنها را دنیا و آخرت لعنت کرده است.

---

1. سوره احزاب، آیه 57                                                                     

2. صحیح بخاری، ج5، ص26/ صحیح مسلم، ج4، ص193

3. الامالی (طوسی) ، ص69، ح101

4. بحارالانوار، ج29، ص158

5. شرح نهج البلاغه، ج6، ص50