اقتصاد ۵

مکروه ، حلال و حرام در عرصه فعالیتهای اقتصادی

1- فعالیت های اقتصادی حرام :

آثار حقوقی برخی از قراردادهای بازرگانی در شریعت اسلام مورد پذیرش قرار نگرفته و در فقه اسلامی تحت عنوان مکاسب محرمه معرفی شده است .علاوه برتحریم پاره ای از فعالیتهای اقتصادی ، حکومت اسلامی مانع انجام برخی از آنها می شود و یا مجازات هایی را برای عاملین آن در نظر می گیرد .

 فعالیتهای اقتصادی ممنوع به چهار دسته تقسیم می شوند:

الف) در برخی فعالیتهای اقتصادی و معاملات موضوع قراردادها شرایط لازم را دارا نمی باشند و انعقاد قرارداد بر روی آن موارد بی حاصل و گاه موجب پیگرد قانونی است ، مانند مبادله کالاها و خدماتی نظیر:

1)    کالاهای نجس و ناپاک که دارای منافع مثبت و حلالی نیستند مثل مشروبات الکلی ؛

2)    اشیای بی ارزش مثل حشرات؛

3)    کالاهای مضر برای سلامتی مثل مواد مخدر؛

4)    خدمات مضر برای جامعه مثل تألیف ، چاپ و انتشار کتابهای انحرافی که در جامعه تأثیر سوء می گذارند و یا اشتغال به فعالیتهای هنری غیرمشروعی مانند موسیقی و غنای ممنوع و یا استفاده از آلات لهو ولعب و به طور کلی کارهای فکری و هنری انحراف زا که هر گونه کسب درآمد از این راهها حرام است . 

ب) در برخی دیگر از فعالیتهای اقتصادی انعقاد قراردادها از نظر موضوع ممکن است فاقد اشکال باشد ولی به خاطر آنکه موجب بهره برداری های ناصحیحی می گردد در فقه اسلامی ممنوع و حرام است مثل قرارداد فروش سلاح به دشمنان کشورهای اسلامی  و یا قرارداد فروش مواد اولیه به تولید کنندگانی که کالاهای ممنوع وحرامی را تولید می کنند و ما از این امر آگاهیم و به آنها مواد اولیه را می دهیم .

ج) ارائه خدمات نامشروعی که بر خلاف عدالت و امنیت اجتماعی باشد مثل همیاری با ستمگران در ارائه خدماتی نظیر رانندگی ، نویسندگی ، مقاطعه کاری (ساختمان سازی ، راه سازی) برای آنها که باعث تقویت آن دشمنان می گردد .

د) قمار بازی ، رشوه خواری و معاملات ربوی نیز از شیوه های کسب درآمد حرام می باشند که در کشورهای غیر اسلامی آزادانه صورت می گیرند .  

2- فعالیت های اقتصادی حلال :

انسانها از دیر باز برای جلوگیری از هرگونه نزاع و اختلاف در امور اجتماعی و به خصوص در فعالیتهای اقتصادی به انعقاد قرارداد پرداخته اند .

در شریعت اسلامی بسیاری از این قراردادها تأیید یا تصحیح شده و پای بندی به آنها لازم شمرده شده است ؛ از جمله این قراردادها که معمولاً بازرگانان از آن بهره می گیرند عبارتند از:

بیع (خرید و فروش) ، مضاربه ، مزارعه ، مساقات ، جعاله ، مشارکت ، اجاره و... که به توضیح آنان در نوشته بعدی خواهیم پرداخت .